درباره نگارنده

دفتر ببین که معنویان چون نوشته اند

الفـاظ را فکنـده و مضمـون نوشته اند.                                (طالب آملی)

 

ادبيّات فارسي كه آيينة تمام‌نماي انديشه ها، باورها و آموزه هاي ايراني- اسلامي است، حاوي امثال و حِكَمي است كه هر يك مبيّن گوشه‌اي از ويژگي‌هاي فرهنگي ماست. آثار منظوم و منثور پارسي، سرشار از مضامين متنوّع و بديع، همخوان و همگرا، همگون و قریب و در مواردي دور از ذهن و غریب، متباين و واگرا و حتّي مخالف و متضادي است كه از مناظري كاملاً متفاوت و بعضاً پس از گذشت قرن ها به ذهن خلّاق، فهم رسا و فکر موجدِ مضمونِ شاعري نكته‌سنج، اديبي باريكبين، حکیمی بخرد و يا فرزانه‌اي انديشمند که به علوّ ادراک موصوف بوده و دلش سرمایه دار انواع مضامین و معانی بوده و برخوردار از قدرت معنی آفرینی شاعرانه، تازگیِ اندیشة حکیمانه، توأم با دلباختگیِ عاشقانه، سوز درونِ عارفانه یا شوخی و سرمستیِ رندانه است، در تأييد يا تكذيب گفتة متقدّمي یا همروزگاری خطور كرده، چنانکه بعضاً سخنی با قلّتِ الفاظ، بر معانی بسیار مشتمل است و تک بیتی که در تبیین نکته ای سروده شده، رساتر از کتابی می نماید که در باب همان موضوع نگاشته شود.

در تدوين اين مجموعه سعي بر آن بوده است كه به منظور حفظ انسجام كتاب، از سياق واحدي تبعيّت گردد، بدين ترتيب كه مشهورترين بيت حاوي يك مضمون، با ذكر نام سراينده، در صدر درج گرديده و ابيات هم‌‌مضمون ديگر با توجّه به نزديكي مفاهيم، به ترتيب در ادامه آورده شده‌اند و چنانچه بيتي از منظري متفاوت و يا با مضموني مخالف يافت شده باشد، به صورت پانويس نوشته شد تا از این رهگذر، امکان بهره مندی از این کتاب به عنوان مرجعی برای "مشاعرة موضوعی" نیز فرآهم آید. مضافاً، اگر گوينده‌اي بيش از يك بيت با همان مضمون سروده باشد، آن ابيات به ترتيبِ نسبتِ مشابهت و همخواني مضمون، در پي یکدیگر آورده شده‌اند. 

در تدوين اين دفتر كه كشكولي را مي ماند، شامل کلام منظوم سخنوران سدة چهارم تا عصر حاضر و حاوي مضامين پُربسامد و تلميحات پُركاربرد در نظم پارسي، و حاوی نمونه هایی از تمامی قالب های شعر پارسی، با تجربه ای که از تألیف کتاب "تجلّی شطرنج در ادب پارسی" که یازده سال صرف تحقیق و تدوین آن گردید و نیز کتاب "قضا در نظم پارسی" حاصل شده بود، هر ديوان و تذکره ای كه مطالعه مي‌كردم، نكته اي و بيتي که همچون گُل های سرسبد آن صحيفه بود بر‌‌چيدم. برای هر یک از مضامین، مصرعی انتخاب و در صدر هر عنوان درج کردم به نحوی که به رسایی و روشنی، مفهومِ مضمون را در ذهن خواننده تداعی سازد. سپس، ابیات مربوط به هر مضمون، با رعایت ارتباط معنایی و به میزان تناسب مفهومی، در پی یکدیگر درج گردید. در مواردی که هر یک از دو مصرع یک بیت، بر مضمونی خاصّ اشاره داشته، بیت مذکور ذیل دو مضمون  ذیربط ثبت شد. یه علاوه، ابیات با مضامین مخالف یا نقیض و یا سروده شده از دیدگاه و منظری متفاوت و نیز ابیات با مضامین گوناگون، ولیکن ملتزم به یک یا چند واژة مشخّص نیز در پانوشت ثبت شده است تا بدین ترتیب کتاب حاضر، طالبانِ "مشاعرة موضوعی" را هم بکار آید.